این روزها در حال مطالعه ی
کتاب «تاریخ اجتماعی رسانه ها: از گوتنبرگ تا اینترنت» + + نوشته ی دو مورخ برجسته
ی اجتماعی-فرهنگی، ایسابریگز+ و پیتر برک+ هستم. کتاب را دکتر حسن نمک دوست
تهرانی+ ترجمه کرده (که واقعا ترجمه ی خوبی است) و انتشارات همشهری آن را در سال
1391 منتشر نموده است.
کتاب 8 فصل دارد. در فصل
اول، «درآمد»، به اهمیت مطالعات رسانه پرداخته شده و همچنین روایتی از بافت اجتماعی و جایگاه ارتباط (شفاهی) در اروپای قرون وسطی ارائه داده که در آن به تاثیرات متقابل اجتماع و رسانه در جوامع
غربی اشاره شده است. در فصل دوم، «انقلاب چاپ در گستره ی تاریخ»، ابتدا به زمینه
های نوآورانه ی فنون چاپ در اروپای قرن 15 و سپس به تاثیرهای اجتماعی و سیاسی
«صنعت چاپ» همزمان با پیشرفت های فنی در این صنعت اشاره شده. در این فصل تاثیر چاپ
بر انواع ارتباط شفاهی،نوشتاری، دیداری و چند رسانه ای و همین طور موضوع سانسور و موضوعات جدیدی مانند مالکیت فکری، تجاری شدن اوقات فراغت و سواد بررسی شده اند. در این بخش همچنین به تفضیل به موضوع کتاب و فرهنگ کتابخوانی در اروپای در حال تغییر اشاره شده.
فصل سوم کتاب، «رسانه ها
و گستره همگانی در اروپای آغازِ مدرن»، از شگفت انگیزترین فصل های کتاب است که
همراه با اشاراتی به تاثیرات اجتماعی-سیاسی چاپ (که در فصل پیش به آن پرداخته شده)
به نتایج عینی این تاثیرها و بررسی انقلاب های مذهبی، نهضت اصلاح دینی ِ مارتین
لوتر بر علیه کلیسای کاتولیک، جنگ های مذهبی در هلند، انقلاب پیوریتن ها در انگلستان، نهضت
روشن گری و انقلاب فرانسه و نحوه ی بهره مندی آن ها از چاپ برای گسترش و پیگیری
اهداف شان و در نهایت شکل گیری «گستره ی همگانی» می پردازد.
فصل چهارم کتاب، «فناوری
ها و انقلاب ها» گزارش جذابی است درباره ی پیشرفت های تاثیر گذار علم و فن آوری
های جدیدِ نیروی بخار، راه آهن و الکتریسیته و تاثیرات جمعیت شناختی، اقتصادی و
اجتماعی آن ها در کنار اشاره ای به دو مفهموم طبقه و توده. همین طور گسترش رسانه
های چاپی و رواج نمایشگاه ها در اروپای قرون نوزده و بیست. فصل پنچم، «فرآیند ها و
نقش های نو» را نیز می توان به نوعی ادامه ی همان گزارش دانست که به پیدایش علوم، فن آوری ها و رسانه
های نو در نتیجه ی این پیشرفت های علم و فن آوری و بررسی تاثیرات اجتماعی- فرهنگی و اقتصادی
هر کدام اشاره می کند. مهمترین این فناوری ها و سپس رسانه های جدید که در فصل پنجم
به آن ها اشاره می شود عبارتند از: راه آهن، کشتیرانی، پُست، تلگراف، تلفن، بی سیم
(در ادامه رادیو)، عکاسی، سینما، تلویزیون، گرامافون و برخی پیشرفت های تازه تر
مثل صنایع اتومبیل سازی و هواپیما.
فصل ششم، «اطلاعات، آموزش
و سرگرمی»، چنانکه خود نویسندگان اشاره کرده اند به بررسی یک «ثالوث مقدس» می
پردازد. در این جا مراد از ثالوث مقدس، اشاره به 3 کارکرد اساسی رسانه، یعنی اطلاعات، آموزش و سرگرمی است. در این فصل به بررسی ِ تلفیق این این سه حوزه برای پیدایش و گسترش رویکرد های رسانه ای جدید و شکل گیری «مخاطب توده ای» با بررسی مطبوعات، رادیو و در نهایت تلویزیون پرداخته می شود. فصل هفتم، «همگرایی»، به بررسی تاریخی و همین طور اجتماعی-سیاسی و اقتصادی پدیده ای در تاریخ ارتباطات می پردازد که از عنوان همگرایی برای آن استفاده شده؛ تاثیرهای «رایانه، ترانزیستور، مدارهای یکپارچه و دیجیتالی شدن» که گنجینه ی بسیاری غنی ای از اطلاعات و مثال های تاریخی همراه با تحلیل هایی
درخشان در اختیار خواننده قرار می دهد. فصل هشتم کتاب، «چم و خم های فصای سایبر» چنانکه
از نام آن پیداست، به بررسی نتایج انقلاب دیجیتیال، تاثیر روابط کامپیوتر واسط بر ساختار
رسانه ای و همین طور فضای پیچیده ی رسانه ی جدید می پردازد. در نهایت این کتاب با
یادداشت های هر بخش که در آن توضیحاتی درباره برخی از مفاهیم هر فصل و همین طور
معادل انگلیسی بعضی نام ها و برخی اصطلاحات آمده است، بخش سالشمار، منابعی برای مطالعه
بیشتر و نهایتا نمایه ی موضوعی پایان می یابد.
برای نقد و بررسی این کتاب هم از
قرار جلساتی برگزار شده که در آن اساتید علوم ارتباطات و مطالعات رسانه در تهران
به نقد و بررسی کتاب پرداخته اند. لینک گزارش یکی از این جلسات را + اینجا ببینید.