زیست شناسی قومی (ethnobiology) یکی از زیر شاخه های علم انسان شناسی است که
به مطالعه روابط میان فرهنگ انسان ، زندگی گیاهان و جانوران و اکوسیستم ها از گذشته دور تا به امروز می پردازد. دانشمندان این علم رابطه " انسان - زندگی جانوران و گیاهان -
محیط " را در طول زمان و در میان فرهنگ های گوناگون مورد مطالعه قرار می دهند
تا پاسخی برای دو سوال بنیادین این علم بیابند : فرهنگ های گوناگون چگونه از طبیعت
استفاده می کنند؟ و فرهنگ های گوناگون چه درکی از طبیعت دارند؟ در آغاز پاسخ این سوالات در غالب مطالعات مردمنگارانه
کلاسیک قرن نوزدهم و به عنوان بخشی از یک مطالعه یافت می شد ، اما امروز زیست
شناسی قومی به عنوان یک علم مستقل با زیر شاخه های خود شناخته می شود. مهمترین زیر
شاخه های زیست شناسی قومی، گیاه شناسی
قومی (ethnobotany)
، جانورشناسی قومی (ethnozoology) و بوم شناسی قومی (ethnoecology)
هستند.
این علم به طور کلی شامل سه حوزه تحقیق
است :
الف) حوزه اقتصادی که به مطالعه
چگونگی بهره مندی انسان های مختلف از طبیعت می پردازد.
ب) حوزه شناختی که به مطالعه چگونگی شناخت و ادراک انسان ها از
طبیعت می پردازد.
ج) حوزه بوم شناختی که به مطالعه
تاثیرات متقابل انسان بر اکوسیستم های اطرافش می پردازد.
همچنین می توان موضوعات تحقیق در این
علم را به صورت زیر طبقه بندی نمود:
نحوه استفاده از حیات
زیست شناسان قومی فرهنگ های گوناگون را
مطالعه می کنند تا دریابند در هر فرهنگی چه گونه هایی از حیات (جانوران و گیاهان)
و به چه منظوری استفاده می شوند ، چه روش هایی برای بهره مندی از این گونه های
حیات بکار برده می شود ، دلیل انتخاب این گونه های حیات چیست و مفهوم سمبلیک این
گونه های گیاهی وجانوری در آن فرهنگ چیست.
طبقه بندی حیات
فرهنگ های گوناگون گونه های زیستی
پیرامون خود را به صورت های گوناگون طبقه بندی می کنند. زیست شناسان قومی نام های
بکاربرده شده برای گونه های زیستی در فرهنگ ها گوناگون را ثبت می کنند و همچنین
تلاش می کنند تا درک درستی از ساختار طبقه بندی حیات در هر یک از فرهنگ ها را
بیایند و به مقایسه آن ها بپردازند.
اهمیت اخلاقی و هستی شناختی حیات
همه فرهنگ ها از گذشته تا به امروز به
دنبال یافتن موقعیت خود در جهان هستی و
یافتن پاسخ برای سوالاتی مانند این هستند که " هستی چگونه پدید آمده است؟
" ، " چه زمانی و چگونه انسان بوجود آمده است؟ " ، "نحوه عمل
درست از نظر اخلاقی چیست؟" و " چه حقایقی ماوراء زندگی انسان وجود دارند؟"
. پاسخ به این سوالات و دلایلی که برای پاسخ به این سوالات یافت می شود ساختار
هستی شناسی و اخلاقی هر فرهنگی را شکل می دهد. زیست شناسان قومی تلاش می کنند تا
با شناخت این ساختارهای هستی شناختی و اخلاقی رابطه محیط طبیعی و همچنین جایگاه
عناصر طبیعت در این ساختار هستی شناختی و اخلاقی را بیابند.
دانش زیست محیطی سنتی
برای ادامه حیات در یک محیط طبیعی
انسان ها باید ویژگی های محیط طبیعی خود را بشناسند . فرهنگ های گوناگون به طور
سنتی آگاهی پیچیده و ماهرانه ای از محیط طبیعی ای که در آن زندگی می کنند دارند.
زیست شناسان قومی تلاش می کنند تا با این شناخت سنتی فرهنگ های مختلف از محیط
طبیعی پیرامونشان آشنا شوند ، و به جهت اهمیت یافتن بحث حقوق معنوی در سال های
اخیر این گروه از مطالعات زیست شناسی قومی با سوالاتی اخلاقی مواجه هستند.